Wat is de levenscyclus van een gebouw?

Een woning of gebouw heeft verschillende fasen, deze starten nog voor de bouw met het winnen of recycleren van materialen, deze werden ontgonnen, gerecupereerd uit een ander gebouw of gemaakt in een fabriek. Om deze materialen te kunnen ontginnen of maken heb je water, energie of industriële processen nodig. Vervolgens worden deze materialen getransporteerd naar de locatie van de werf. Dan pas kan het gebouw hiermee gebouwd worden.

Na de bouw komt de periode waarin het gebouw wordt gebruikt. Dat gebruik — verwarmen, koelen, verlichten, onderhouden… — verbruikt dagelijks energie en grondstoffen.

Niet elk bouwdeel gaat even lang mee, tijdens een levensduur van 60 jaar moeten bijvoorbeeld ramen, schilderlagen en installaties vervangen worden. Terwijl betonplaten, gevelstenen of dakpannen wel 60 jaar meegaan. Ook de impact voor deze renovatiewerken moeten in rekening gebracht worden. Tot slot wordt het gebouw op een gegeven moment ook afgebroken, ook hiervoor is energie nodig, alles moet getransporteerd worden en tot slot worden deze materialen hergebruikt, gerecycleerd, verbrand of gestort.

Al deze fasen samen vormen de levenscyclus van het gebouw.

Milieu-impact, levenscyclusanalyse en TOTEM

Elke fase van het gebouw, van de eerste steen tot de sloop, telt dus mee in wat we noemen de milieu-impact van een gebouw. Om deze milieu-impact voor een materiaal of gebouw voor al deze levenscyclusfasen te bepalen, kan je een levenscyclusanalyse (LCA) laten berekenen. Dan wordt er gekeken “wat gaat er in? En wat gaat er uit?”. Zo krijg je een volledig beeld van hoe milieubelastend een gebouw eigenlijk is, en dat niet alleen tijdens de bouw of het gebruik, maar over de hele levensduur.

Om de milieu-impact van gebouwen te berekenen werd in België de TOTEM-tool ontwikkeld door OVAM in samenwerking met VITO, Buildwise en de KU Leuven volgens de Europese richtlijnen (EN15804 en EN 15978:2012).

Met TOTEM kun je berekenen welke materialen of ontwerpkeuzes een grotere of kleinere impact hebben op het milieu. Denk bijvoorbeeld aan het verschil tussen een vloerbekleding van tegels of parket.

Hoe meet TOTEM de milieu-impact?

Deze berekening wordt gemaakt aan de hand van milieu-indicatoren. De indicatoren die beschouwd worden in de TOTEM-tool zijn: klimaatverandering (CO2), ozonlaagaantasting, verzuring, vermesting, smogvorming, uitputting van abiotische grondstoffen, watergebruik, fijnstof emissie, ioniserende straling, ecotoxiciteit, humane toxiciteit en landgebruik. Voor elk materiaal of proces wordt nagegaan welke impact dit veroorzaakt bij elk van deze indicatoren. In TOTEM wordt standaard deze impact gerapporteerd voor alle indicatoren, bij heel veel projecten of regelgeving wordt echter enkel gekeken naar de CO2-voetafdruk, dus slechts één indicator. Deze kan apart gerapporteerd worden binnen TOTEM.

De waarden van al deze indicatoren worden vervolgens samengeteld tot één score, uitgedrukt in milipunten (mPt) — hoe lager de score, hoe lager de milieu-impact ervan. Deze score maakt de interpretatie van de resultaten gemakkelijker. Aangezien ook energie en de gebruiksfase worden meegenomen, speelt dus de isolatiegraad, luchtdichtheid, ventilatie en keuze van het verwarmingssysteem ook een belangrijke rol.

Vandaag nog vrijblijvend, morgen verplicht

Dankzij deze milieu-impactberekeningen kunnen verschillende ontwerpkeuzes en materiaalkeuzes met elkaar vergeleken worden en geoptimaliseerd worden. Op dit moment zijn deze TOTEM-berekeningen nog vrijblijvend en louter informatief.

Maar met de herziene EPBD-richtlijn van de Europese Commissie wordt voor nieuwbouwprojecten met meer dan 1000 m² vanaf 2028 wel verplicht om CO2-voetafdruk ervan te berekenen, en vanaf 2030 voor alle nieuwbouwprojecten (dus ook woningen). Ten laatste 1 januari 2027 zullen ook alle lidstaten een roadmap moeten indienen bij de Europese commissie met daarin de grenswaarden en doelstellingen die gesteld zullen worden aan deze nieuwbouwprojecten. Dit wordt momenteel benoemd als M-peil of M-factor.

Tot slot

Met een LCA en tools zoals TOTEM krijg je een helder beeld van de milieu-impact van je gebouw. Zo maak je bewuste keuzes die écht het verschil maken voor onze planeet.

Meer informatie

Volg onze infosessie Circulair bouwen.

Artikel geschreven door dr. ir. arch. Evelien Verellen, adviseur duurzaam bouwen