Hightech kruislaaghout (CLT) wuift steen, staal en beton uit

Een reportage van het Nederlandse tv-programma Tegenlicht stak het vuur aan de lont en een studiedag van het Vlaams Instituut voor Bio-Ecologisch Bouwen en Wonen (VIBE) bevestigde mijn indruk: er broeit iets in de wereld van het bouwen in de Lage Landen en dat woelende element heet kruislaaghout of CLT (Cross Laminated Timber). De combinatie van hightech productiemethoden en prefab houtbouw zet het klassieke bouwproces op zijn kop. Bouwen met clt of massieve meerlagige houtplaten gaat over veel meer dan houtbouw. CLT is ingebed in een paradigmashift. Het gaat over het loslaten van een dominant denkbeeld, hoe de (bouw)wereld nu is. Het gaat over: hoe kunnen we verschillende problemen en ontwikkelingen zoals de stikstofcrisis, de klimaatverandering, duurzaam bosbeheer en woningbouw verenigen zodat het grotere plaatje klopt?

 

© Hotel Jakarta

 

CLT is een gelijmde houtconstructie, een verdere ontwikkeling van de klassieke gelamineerde houten liggers of balken. Het wordt beschouwd als een innovatief houtbouwproduct. Gebouwen worden opgetrokken met grote, massieve platen die uit drie tot zeven tegen elkaar gelijmde houtlagen bestaan. Door deze lagen kruiselings te verlijmen, worden de platen extra sterk en stabiel. clt kent toepassingen als wand-, vloer- en/of dakelement, bijvoorbeeld bij houtskeletbouw en voor interieurs. Hiermee vervangt het constructief metselwerk, beton en staal. Door houtlagen in een hoek van 90 graden met elkaar te verbinden, krijgt het paneel een structurele stijfheid in beide richtingen, te vergelijken met multiplex, maar met dikkere lagen. Op deze manier heeft het paneel een grote trek- en druksterkte. De thermische inertie en de warmtedoorslag is gunstiger dan bij houtskeletbouw omwille van de grotere massa. De panelen worden vaak compleet met deur- en raamopeningen geleverd, met hoeken ingezaagd om aan andere panelen te passen. Uitsparingen voor leidingen worden op voorhand uitgefreesd in de fabriekshal. Vervolgens worden ze geprefabriceerd, zodat men ze op de werf als een bouwpakket in elkaar kan steken.

 

CLT leent zich ook uitstekend tot de realisatie van laagenergiegebouwen. Enerzijds omdat massief hout al een redelijke isolatiewaarde heeft, anderzijds omdat er voor het hele pand maar één enkel materiaal wordt gebruikt, met als gevolg dat de meeste bouwknopen epb-conform zijn. Kruislaaghouten elementen zijn vrijwel naadloos tegen elkaar te plaatsen. Hierdoor blijven koudebruggen achterwege. Een goede luchtdichtheid is daardoor verzekerd. Bovendien is hout uit duurzaam beheerde bossen (fsc of pefc) het enige klimaatneutrale, hergroeibare en energiezuinige bouwmateriaal. Hout blijft een zeer duurzaam bouwmateriaal met een veel betere milieu-score dan staal en beton.

 

Ook in functie van circulair bouwen is clt een zeer goede toepassing. Net zoals bij een traditionele nieuwbouw breng je de isolatie aan tegen de buitenkant van de gevel. Door de isolerende eigenschappen van hout in combinatie met extra isolatie haal je gemakkelijk de allerhoogste isolatiestandaarden. In tegenstelling tot een skeletwoning heb je geen extra voorzetwand nodig voor het afwerken van de binnenmuur. De binnenwanden kunnen zichtbaar blijven of je kan het oppervlak meteen behandelen en verven.

 

Andere voordelen van deze bouwmethode zijn het lage gewicht en de mogelijkheden op het vlak van architectuur. Grote ramen, overkragingen en overspanningen zijn beter haalbaar dan bij houtskeletbouw. CLT leent zich uitstekend voor uitbreidingen, vooral optoppingen (een extra verdieping op een bestaand gebouw). Binnen een à twee weken is alles wind- en waterdicht, binnen een drietal maanden is je woning volledig klaar.

 

De grijze CLT-energie

Het productieproces kan buitengewoon ecologisch. Van 75 procent van de gekapte boom wordt clt gemaakt en de rest is grondstof voor houtpellets. Het afval van deze processen dient als energiebron om de machines aan te drijven en de productiehallen te verwarmen. Kortom: een CO₂-neutrale productie! Hout is immers het enige bouwmateriaal dat nagroeibaar is zonder CO₂ uit te stoten.

 

Met bouwen in hout sla je dus CO₂ op. Bomen hebben voor de groei CO₂ nodig die ze uit de lucht halen en zetten die via fotosynthese om in hout. Bomen zijn dus opslagplaatsen of grondstofbanken voor CO₂. Gebruik je hout om te bouwen, dan blijft de CO₂ gebonden aan het hout en komt het dus niet vrij. Voorwaarde is wel dat we minstens vier bomen heraanplanten per gekapte boom. Bij de verwerking en het transport van het hout komt overigens wel CO₂ vrij, de zogenaamde grijze energie. Maar dat is vele malen minder dat de uitstoot bij de productie van traditionele bouwmaterialen zoals staal en beton. clt-panelen worden vervaardigd uit inheems hout en niet uit exotisch hout.

 

De vonk aan het kruitvat

Rond 2005 groeide de bewustwording van de voordelen van CLT als een structureel materiaal en een duurzaam alternatief voor beton en metselwerk. De vraag naar de panelen steeg in Europa. Langzamerhand wrikt clt zich uit het early adopter bouwlandschap. Toch blijven de voordelen van het systeem te weinig bekend en gewaardeerd waardoor we nog te vaak in de richting van klassieke bouw in beton en staal worden gestuurd. De vpro Tegenlicht reportage van 20 oktober 2019 over houtbouwers bracht daar verandering in. De uitzending maakte enorm veel reacties los. De kijkersmail ontplofte en de architecten uit de uitzending kregen een karrenvracht positieve reacties over zich heen.

 

Hoe zit een CLT-paneel in elkaar?

Een clt-woning bestaat uit grote, massieve platen. De platen bestaan uit 3, 5 of 7 tegen elkaar gelijmde houtlagen. Wanneer de buitenste laag (zichtlaag) van een andere houtsoort is, wordt het aantal meestal even (4, 6 of 8). Door de verschillende lagen kruiselings te verlijmen, zijn de platen extra sterk en stabiel. Tegelijkertijd blijven ze licht, wat een enorm pluspunt is om ze te plaatsen. Door de gekruiste lagen is uitzetting of krimp bij veranderde vochtigheid en temperatuur vrij gering. Het is een droge, massieve en zelfdragende constructie met een groot draagvermogen, ook voor horizontale lasten. De platen doen dienst als wand en vloer en worden naargelang de fabrikant op een standaardgrootte van 2,95 x 16 of 3,50 x 22 of 1,25 x 24 meter geproduceerd. De totale dikte van het paneel hangt af van de weerstand die het moet bieden en van de last die het moet dragen. Die dikte varieert van 60 tot 280 mm. Daarom is co2 vooral populair bij het optrekken van hogere woongebouwen, tot wel 29 verdiepingen hoog. Maar ook eengezinswoningen zijn perfect mogelijk met deze bouwmethode.